یبوست یک بیماری گوارشی است که می‌تواند در بزرگسالان، کودکان و نوزادان اتفاق افتد و اگر درمان نشود بر سلامت کلی بدن تأثیر منفی می‌گذارد. یبوست در کودک، زمانی رخ می‌دهد که دفع مدفوع کم یا دشوار باشد. در زمان یبوست، میزان دفع مدفوع در کودکان مختلف با یکدیگر متفاوت است. گاهی کودک هیچ گونه مشکلی ندارد اما والدین به ویژه مادران، نگران ایجاد یبوست در کودکان خود می‌شوند.
کودکان مانند نوزادان نمی‌توانند در زمان یبوست علائم و درد‌های خود را بیان کنند؛ به همین دلیل ممکن است که والدین دیر متوجه این موضوع شوند که کودک آن‌ها دچار یبوست شده است. برای درمان یبوست در کودکان، قبل از هر چیز باید علائم ان را بشناسید. معمولاً یبوست در کودکان موقتی است و زود درمان می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا شما را با چگونگی، علائم و راه‌های درمان یبوست در کودکان آشنا کنیم؛ با ما همراه باشید.
فهرست موضوعات این مطلب
علت یبوست در کودکانیبوست در کودکان چه زمانی رخ می‌دهد؟علائم یبوست در کودکاندرمان یبوست کودک با استفاده از روش‌های خانگیآب خوردنخوردن میوه و آب میوه طبیعیاستفاده از پوشک‌های شورتیافزایش فعالیت بدنیکمک به حفظ آرامش کودک در هنگام رفتن به توالتاضافه کردن انواع غذا‌های حاوی فیبر به رژیم غذاییروش‌های تشخیص یبوست در کودکاندرمان‌های دارویی برای درمان یبوست در کودکانشیاف گلیسیرینمکمل‌های فیبر یا نرم‌کننده مدفوعملین یا تنقیهبهترین و مؤثرترین درمان یبوست در کودکانچه زمانی باید برای درمان یبوست کودک به پزشک مراجعه کرد؟علت یبوست در کودکان
یبوست در بزرگسالان ممکن است به خاطر دلایلی چون نوشیدن آب به مقدار کم، رژیم غذایی نامناسب، بارداری، عدم فعالیت بدنی و همچنین تغییر روتین زندگی به دلیل مسافرت، استرس یا مصرف برخی از دارو‌ها باشد. یبوست در کودکان نیز دلایل مختلفی دارد که در ادامه به توضیح آن‌ها خواهیم پرداخت:
• در کودکان ممکن است که ایجاد یبوست به خاطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند کم کاری تیروئید، دیابت، سیستیک فیبروزیس و نقص‌های مادرزادی در معقد و روده باشد.
• از دیگر علت‌های یبوست در کودکان می‌توان به غذا‌های کم فیبر، مصرف کم مایعات و همچنین تغییر شیر خشک در نوزاد اشاره کرد.
• استفاده از غذا‌های دیر هضم نیز مانند برنج، موز، سیب زمینی، نان سفید، پنیر، ماست و پاستا نیز باعث کاهش حرکات روده و در نتیجه ایجاد یبوست می‌شود.
• مصرف دارو‌هایی چون آنتی بیوتیک، ایبوپروفن، مکمل‌های آهن یا استامینوفن در کودکان نیز منجر به یبوست می‌گردد.
• از دیگر دلایل ایجاد یبوست در کودکان می‌توان به انواع آلرژی‌های غذایی اشاره کرد.
• اختلالات متابولیکی در کودکان باعث یبوست می‌شود. اختلالات متابولیسم، یک مشکل ژنتیکی است که مانع از تبدیل کربوهیدرات، پروتئین و چربی به انرژی می‌شود. لازم به ذکر است هنگامی که نوزاد شروع به خوردن شیر یا غذا می‌کند، آنزیم‌های موجود در دستگاه گوارش او شروع به تجزیه شیر یا غذا کرده و آن‌ها را به قند و اسید‌های مورد نیاز تبدیل می‌کند. اما وجود اختلالات متابولیکی در کودکان باعث می‌شود تا این چرخه به درستی کار نکند و در نتیجه کودک مبتلا به یبوست شود.
یبوست در کودکان چه زمانی رخ می‌دهد؟
اولین نشانه و علامت یبوست در کودکان، ایجاد مشکل در هنگام دفع مدفوع است. یبوست علائمی دارد که والدین باید به آن‌ها دقت کنند تا بتوانند در زمان درست آن‌ها را تشخیص دهند. در کل کودکان در سه دوره دچار یبوست می‌شوند که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم پرداخت:
• در نوزادان، وقتی که کودک برای اولین بار از شیر مادر، شیر خشک یا غذا‌های کمکی تغذیه می‌کند.
• در کودکان نوپا، وقتی که برای اولین بار آموزش توالت رفتن می‌بینند.
• در کودکان بزرگتر، وقتی که زمان مدرسه رفتن آن‌ها می‌رسد.
علائم یبوست در کودکان
به طور کلی می‌توان گفت که یبوست در کودکان به دلیل کم تحرکی روده به وجود می‌آید. علائم یبوست در کودکان و نوزدان تفاوت چندانی با هم ندارند. کودکان و نوزادان نمی‌توانند به والدین خود بگویند که دچار یبوست شده‌اند، بنابراین والدین باید از علائم یبوست آگاهی داشته تا بتوانند آن را در زمان درست تشخیص دهند. قبل از هر چیز، برای تشخیص مشکل یبوست در کودک، باید به مواردی چون مشکل در دفع مدفوع، گریه هنگام دفع، مدفوع سفت و خشک، درد شکم، دفع سخت و دشوار و تعداد کم دفعات مدفوع توجه کنید.
تعداد دفعات مدفوع ممکن است که در کودکان متفاوت باشد. بنابراین بهتر است که با توجه به فعالیت‌های گلستان فان کودک، تعداد دفعات مدفوع را تخمین بزنید. به طور مثال اگر کودک شما روزی یک بار مدفوع می‌کند و بعد متوجه شدید که چند روزی است مدفوع نکرده، یعنی کودک شما دچار یبوست شده است. علائم یبوست معمولاً در کودکان نوپا با نوزادان مشابه است و تنها تفاوت آن‌ها در علائمی مانند اندازه مدفوع، احساس نفخ و درد در ناحیه شکم و معده می‌باشد.
درمان یبوست کودک با استفاده از روش‌های خانگی
والدین می‌توانند بعد از تشخیص یبوست کودکشان، از انواع روش‌های خانگی برای درمان آن استفاده کنند. در صورت بهبود نیافتن کودک بعد از استفاده از درمان‌های خانگی، باید حتماً به پزشک مراجعه کرد. یبوست اگر چه برای بیشتر کودکان آزاردهنده و سخت است اما به ندرت پیش می‌آید که نشان دهنده یک بیماری خاص یا زمینه‌ای باشد. یبوست در کودکان معمولاً با تغذیه مناسب و راهکار‌های خانگی درمان می‌شود. در ادامه برخی از روش‌های خانگی ساده و سریع را که به نرم شدن مدفوع و رفع یبوست کمک می‌کنند، نام برده و توضیح خواهیم داد:
آب خوردن
کمبود مایعات در بدن کودک باعث بروز یبوست می‌شود. خوردن مقدار مشخصی آب در طول روز، می‌تواند به نرم شدن مدفوع و رفع یبوست در کودکان کمک کند. اگر کودک شما شش ماهه است و دچار یبوست شده، می‌توانید ۵۹ تا ۸۸ میلی لیتر به صورت گلستان فان، به او آب بدهید. دقت کنید که به کودکان زیر شش ماه به هیچ عنوان نباید آب داد. در کودکان بزرگتر نیز نوشیدن مقدار زیادی آب در روز می‌تواند به رفع یبوست کمک کند.
خوردن میوه و آب میوه طبیعی
اگر کودک شما شروع به خوردن غذا‌های جامد و کمکی کرده، بهتر است که در برنامه غذایی او از میوه‌هایی که فیبر بیشتری دارند، استفاده کنید. میوه‌های مفید برای درمان یبوست شامل گلابی، نخود فرنگی، سیب و انواع آلو‌ها هستند. برای درمان یبوست در کودکان نوپا نیز می‌توانید از آب میوه استفاده کنید. آب میوه‌ها مقدار بالایی از سوربیتول دارند که این ماده به عنوان ملین عمل می‌کند. آب میوه‌های سیب و گلابی برای رفع یبوست کودکان نوپا بسیار مناسب هستند. در ضمن به این موضوع توجه داشته باشید که آب میوه نباید جایگزین غذای کودک شود.
استفاده از پوشک‌های شورتی
کودکانی که به تازگی از پوشک گرفته شده‌اند و در حال آموزش برای رفتن به توالت هستند، ممکن است که مضطرب شده و عمداً مدفوع خود را نگه دارند که این کار باعث ایجاد مدفوعی سفت و بزرگتر از حد طبیعی و در نتیجه یبوست خواهد شد. یکی از علل ایجاد این اضطراب‌ها، نداشتن احساس راحتی و تغییر است. یعنی اگر شما به یک باره تصمیم بگیرید که کودک خود را از پوشک بگیرید و لباس زیر را جایگزین آن کنید، قطعاً هم کودک و هم شما دچار مشکل و دردسر خواهید شد.
مادرانی که از پوشک کردن بچه خود خسته شده‌اند و به دنبال یک راه کمکی و آسان برای عبور از این مرحله می‌گردند، می‌توانند از پوشک‌های شورتی استفاده کنند. این پوشک‌ها بدون چسب هستند و کودکان می‌توانند به راحتی آن را مانند یک شورت معمولی بپوشند. با استفاده از پوشک‌های شورتی، اضطراب و استرس کودکان از پوشکی که به آن عادت کرده‌اند، رفع می‌شود و هم مشکلات مربوط به توالت نرفتن و یبوست از بین می‌رود. یادتان باشد که در هنگام آموزش دادن به کودکان برای رفتن به توالت، عجله نکنید و برای این کار منتظر علائم کودک باشید؛ زیرا این مرحله یکی از مهمترین مراحل زندگی کودکان به حساب می‌آید.
افزایش فعالیت بدنی
سبک زندگی نیز باعث بروز یبوست در کودکان می‌شود. در واقع کودکانی که فعالیت و تحرک کمتری دارند، در مقایسه با کودکان دیگر بیشتر دچار یبوست می‌شوند. برای رفع یبوست، باید کودکتان را تشویق به انجام فعالیت‌های بدنی کنید تا با افزایش فعالیت‌های بدنی، انقباضات و حرکات روده‌ایشان افزایش یابد و یبوست برطرف شود. به طور مثال سعی کنید که به طور مرتب کودک خود را به پیاده روی برده و او را به دویدن تشویق کنید.
کمک به حفظ آرامش کودک در هنگام رفتن به توالت
شایع‌ترین علت عدم تمایل کودکان به دفع مدفوع، درد یا ترس در هنگام دفع مدفوع است که می‌تواند با جلوگیری از توالت رفتن منجر به دفع سخت مدفوع شود. برای برطرف کردن این مشکل، باید کودک را تا سه بار در روز به مدت ۳ تا ۵ دقیقه به نشستن منظم در توالت تشویق کنید. معمولاً بهترین زمان ممکن برای انجام این کار، نیم ساعت بعد از صبحانه است. در ضمن اطمینان حاصل کنید که در هنگام نشستن کودک در توالت، پا‌های او در جای راحت و مناسبی قرار گرفته است. همچنین کودک را تشویق کنید که باسن خود را خم کرده و برآمدگی شکم را به داخل بکشد.
اضافه کردن انواع غذا‌های حاوی فیبر به رژیم غذایی
در هنگام یبوست کودک، سعی کنید که غذا‌های یبوست‌آور مانند پنیر و شیر را حذف کنید. در عوض در برنامه غذایی کودکان، انواع غذا‌های فیبردار را بگنجانید. یکی دیگر از اصلی‌ترین دلایل یبوست در کودکان، رژیم غذایی کم فیبر است. سعی کنید که به مقدار فراوانی از موادی که سرشار از فیبر هستند، در رژیم غذایی کودکتان استفاده کنید. موادی مانند میوه، سبزیجات و غلات سبوس دار مانند جو، فیبر بیشتری در مقایسه با غلاتی مانند برنج دارند.
پس بهتر است که در زمان یبوست، غلاتی مانند برنج و مشتقات آن را از برنامه غذایی کودک حذف کنید تا یبوست کودکتان برطرف شود و زودتر بهبود یابد. یکی از روش‌های موجود برای تشخیص فیبر مورد نیاز کودک در طول روز این است که سن کودکتان را به علاوه پنج کنید. به طور مثال اگر کودک شما شش ساله است یعنی گلستان فان به یازده گرم فیبر نیاز دارد.
روش‌های تشخیص یبوست در کودکان
نحوه تشخیص یبوست در کودکان و درمان آن به راحتی با مراجعه به پزشک امکان‌پذیر است. بعد از مراجعه به دکتر، احتمالاً پزشک درباره بیماری‌های قبلی کودک، الگوی فعالیت بدنی و رژیم غذایی او از شما سؤالاتی خواهد پرسید و یک معاینه فیزیکی از مقعد انجام خواهد داد. معاینه فیزیکی کودک، به منظور بررسی ناهنجاری‌های موجود آشکار یا نهفته است. معمولاً آزمایش‌های گسترده‌تر برای تشخیص یبوست‌های شدید و حاد در نظر گرفته می‌شوند. در صورت نیاز، این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
اشعه ایکس: تست اشعه ایکس معمولاً برای تشخیص انسداد روده در کودکان انجام می‌شود.
آزمایش خون: گاهی اوقات برای تشخیص یبوست، انجام آزمایش خون مانند آزمایش پانل تیروئید لازم است.
تست تحرک یا مانومتری آنورکتال: برای انجام این آزمایش، لوله نازکی به نام کاتتر را رکتوم قرار می‌دهند تا بتوانند هماهنگی ماهیچه‌های دفع مدفوع را اندازه‌گیری کنند.
باریم تنقیه اشعه ایکس: در این آزمایش معمولاً پوشش روده را با رنگ باریم یا کنتراست، می‌پوشانند تا کولون، رکتوم و قسمتی از روده کوچک در عکس رادیوگرافی به صورت واضح دیده شوند.
بیوپسی رکتوم: در آزمایش بیوپسی رکتوم، معمولاً از بافت راست روده، نمونه کوچکی برای بررسی سالم بودن سلول‌های عصبی گرفته می‌شود.
مطالعه نشانگر یا مطالعه ترانزیت: در این آزمایش، یک کپسول حاوی نشانگر توسط کودک بلعیده می‌شود و بعد از چند روز توسط اشعه ایکس نشان داده می‌شود.
درمان‌های دارویی برای درمان یبوست در کودکان
طبق دستورالعمل‌های سازمان بهداشت و مراقبت آمریکا(NICE) مداخلات غذایی نباید به تنهایی به عنوان اولین گام برای درمان یبوست در کودکان استفاده شوند. گاهی اوقات ممکن است که یبوست به قدری شدید باشد که حتی نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد، تا با به کارگیری تنقیه قوی‌تر در کودکان، روده‌ها پاکسازی شوند. در برخی موارد نیز بستگی به شرایط بیمار، ممکن است که طب سنتی تجویز شود. بسته به شرایط و نوع یبوست در کودکان، پزشک یکی از موارد زیر را برای درمان تجویز می‌کند:
شیاف گلیسیرین
در نهایت بعد از انجام روش‌های خانگی گفته شده، اگر یبوست کودکتان درمان نشد، با تجویز پزشک می‌توان از یک ملین نرم‌کننده مانند شیاف گلیسیرین، برای درمان یبوست استفاده کرد. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید خودسرانه و بدون توصیه پزشک، برای کوکان خود از ملین استفاده کنید.
مکمل‌های فیبر یا نرم‌کننده مدفوع
اگر کودک نتواند از رژیم غذایی خود، فیبر لازم را دریافت کند، استفاده از مکمل‌های فیبر بدون نسخه مانند سیتروسل یا متاموسیل می‌تواند مفید واقع شود. در صورت استفاده از این مکمل‌ها، کودک باید حداقل گلستان فان یک لیتر آب بنوشد تا این مکمل‌ها به خوبی عمل کرده و فیبر مورد نیاز بدن را تأمین نمایند.
ملین یا تنقیه
اگر در کودکان مبتلا به یبوست، انسداد روده به دلیل تجمع مدفوع به وجود آید، پزشک اطفال برای رفع یبوست یک تنقیه یا ملین مانند انواع روغن‌های معدنی یا پلی‌اتیلن گلیکول برای رفع انسداد روده تجویز می‌کند. هرگز بدون تجویز پزشک و اطلاع از دوز مناسب، به کوکان خود تنقیه و ملین ندهید.
بهترین و مؤثرترین درمان یبوست در کودکان
همان طور که می‌دانید یبوست در کودکان به خاطر سفت شدن مدفوع اتفاق می‌افتد که این امر به دلایل مختلفی چون کم آبی، رژیم غذایی نامناسب، مصرف برخی از دارو‌ها یا یک بیماری زمینه‌ای اتفاق می‌افتد. بهترین و مؤثرترین درمان یبوست برای کودکان، استفاده از مایعات فراوان، ورزش، اصلاح رژیم غذایی و مصرف موادی که ملین هستند مانند زیتون، آلو، کدوحلوایی و غیره می‌باشد. اگر کودک شما در کنار یبوست، مشکلات جدی‌تری دارد، باید حتماً برای درمان به پزشک مراجعه کنید. گاهی ممکن است که دکتر اطفال به صورت ترکیبی، اصلاح سبک زندگی کودک و استفاده از ملین‌های محرک را تجویز کند.
چه زمانی باید برای درمان یبوست کودک به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما در روز یک یا دو بار یا حداکثر دو سه روزی یک بار بدون درد و نارحتی، اجابت مزاج داشته باشد به معنای عدم یبوست است. ولی اگر یبوست بیشتر از دو هفته به طول بیانجامد باید در صورت مشاهده علائم زیر حتماً به پزشک مراجعه کرد:
• بی‌اشتهایی
• تب
• نفخ طولانی مدت
• وجود خون در مدفوع
همان طور که گفتیم درمان یبوست در کودکان، با توجه به علائم آن‌ها ممکن است متفاوت باشد. کم نوشیدن آب، کم تحرکی، غذا‌های فاقد فیبر و برخی علل روانی از عوامل یبوست در کودکان هستند. درمان‌های خانگی مانند نوشیدن آب فراوان، مصرف فیبر، ماساژ، ورزش، اندازه‌گیری دمای مقعد، آب میوه‌های طبیعی مثل آب سیب یا آب گلابی و برخی از درمان‌های دارویی مانند شیاف گلیسیرین و استفاده از ملین‌ها برای درمان یبوست مؤثر هستند.
سخن پایانی
یک مورد شایع و البته آزاردهنده در کودکان، یبوست است. درمان یبوست در کودکان با توجه به علت آن متفاوت است. یبوست را می‌توان با استفاده از روش‌های خانگی درمان کرد. اما اگر بعد از به کارگیری روش‌های خانگی گفته شده، یبوست کودکتان درمان نشد، حتماً باید به متخصص اطفال مراجعه کنید. درست است که یبوست در کودکان نگران‌کننده نیست اما در برخی موارد ممکن است که نشان دهنده یک بیماری جدی‌تر باشد. همچنین اگر بیشتر از دو هفته، یبوست کودک به طول بیانجامد، باید فوراً با پزشک اطفال مشورت کرد و برای رفع مشکل و درمان آن اقدام کرد.
